Dòng họ có Can Thanh được Triều Cảnh Hưng và Triều Thành Thái ba lần sắc phong (Tướng quân Yến Lĩnh Thành Hoàng) có các can Tú Cán, can Tú Tuyên thế kỷ XVIII, XIX đậu Tú tài về làng lập trường dạy học tại Phủ Hoa Quân. Trước và sau Cách mạng tháng 8 có 3 ông được công nhận là lão thành cách mạng, 5 ông được công nhận cán bộ tiền khởi nghĩa. Có 10 liệt sĩ chống Pháp, chống Mĩ và bảo vệ Tổ quốc. Con cháu dòng họ qua các thời kỳ nhiều người học hành đỗ đạt hiển vinh đảm nhiệm các chức vụ của Đảng, Nhà nước, Lực lượng Vũ trang và các ngành Khoa học.

Nhà Thờ họ Trần Võ là một công trình kiến trúc cổ, đựơc con cháu và nhân dân xây dựng lên để thờ các nhân vật của dòng họ là những người có công với nhân dân, đất nước. Tiêu biểu là Ông Trần Tử Thanh được các triều đại Cảnh Hưng, Thành Thái sắc phong, Ông Trần Võ Dung thi đậu tú tài về quê mở trường dạy học. Nhà thờ Họ Trần Võ còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử trong những năm 1930-1931 và trong thờ kỳ chống mỹ cứu nước, là nơi cất giấu quân nhu, quân dụng.

          Tại đây Nhà thờ dòng họ Trần Võ tọa lạc gần khuôn viên 2.000 mét vuông trên đỉnh đồi Rú Bụt thuộc thôn Thanh Đồng 1. Nhà thờ có 3 tòa: Thượng điện, Trung điện và Hạ Điện; Có một tam quan để con cháu tề tập khi tế Lễ. Trong nhà thờ đồ tế khí được bố trí tôn nghiêm cổ kính qua hàng trăm năm được lưu giữ. Có một nhà kho cất đặt các dụng cụ phục vụ thờ cúng, khuôn viên được bao bọc và các cây cổ thụ, cây xanh tỏa bóng mát quanh nhà thờ và nghĩa trang, nơi an nghỉ của các cụ tổ. Năm 2012 UBND tỉnh Nghệ An ban hành Quyết định số 4427/QĐ.UBND.VX ngày 06/11/2012 về Quyết định công nhận di tích lịch sử Văn hóa Nhà thờ Họ Trần Võ xã Thanh Đồng, huyện Thanh Chương nay kỷ niệm 10 năm đón nhận di tích cấp tỉnh.

Họ Trần Võ ở xã Thanh Đồng, huyện Thanh Chương có gốc từ đất Bắc thuộc dòng Vũ Hồn ở làng Mộ Trạch, xứ Đông Hải, quận Thái Nguyên (nay là tỉnh Hải Dương).

Vào thể kỷ thứ XV một nhánh thuộc dòng họ Võ ở làng Mộ Trạch có một chi đến làng An Độc, tổng Hoa Lâm, huyện Nam Đường (nay là xã Thanh Đồng, huyện Thanh Chương) khai cơ, lập nghiệp Khi đến vùng đất này, thuỷ tổ của dòng họ được một gia đình họ Trần Tử cưu mang giúp đỡ. Gia phả có đoạn chép lại như sau: “ Nghĩ rằng họ ta là một họ lớn, an cư lạc nghiệp, sinh ra ở đây, lớn lên ở đây xem xét nghiên cứu cho cùng tận cái ngọn nguồn, phổ ký đã rách nát mất mát, ăn hạt lúa mà không biết đến ruộng, uống được dòng nước mà không biết đến nguồn…” Có được như thế là người họ Trần Tử giúp đỡ cưu mang. Nhưng đến cuối thế hệ thứ 6 trong dòng họ nghĩ rằng con cháu đời sau: “Từ châu huyện nào mà đến, từ thôn xã nào mà tới …chưa biết rõ, hoặc có khi gọi là họ Võ, hoặc có khi gọi là họ Trần” nên đã ghép nối hai dòng họ với nhau lập nên dòng họ Trần Võ ở xã Thanh Đồng, huyện Thanh Chương là vì thế.

Nối tiếp truyền thống vẻ vang của dòng tộc, các hậu duệ họ Trần Võ trên khắp mọi miền đất nước đang tiếp tục làm rạng danh cho dòng tộc với những đóng góp như nhiều cán bộ lão thành cách mạng hoạt động trong phong trào 1930 - 1931 và tham gia khởi nghĩa tổng Đại Đồng như ông Trần Võ Tìa, Trần Võ Trơng, Trần Võ Huồng, Trần Võ Dung, Trần Võ Mậu, Trần Võ Mân, Trần Võ Xiểm… trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ sau này, nhiều người con của dòng họ, thế hệ này kế tiếp thế hệ khác đều hăng hái tham gia chiến đầu bảo vệ Tổ quốc, trong đó có nhiều người đã vĩnh viễn gửi lại máu xương nơi chiến trường, nhiều người trở về với thân hình không nguyên vẹn…

Từ khi xây dựng đến nay tại di tích đã diễn ra nhiều sự kiện lịch sử. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 nhà thờ họ Trần Võ là cơ sở nuôi giấu, hoạt động bí mật của Đảng. Nhiều cuộc họp quan trọng của chi bộ Đại Đồng đã được họp tại đây. Năm 1945, để chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa tại đây đồng chí Trần Võ Trơng - Phó ban khởi nghĩa Tổng Đại Đồng chủ trì một cuộc họp quan trọng, góp phần làm nên thành công của cuộc Cách mạng giành chính quyền ở tổng Đại Đồng năm 1945. Do đã có nhiều đóng góp trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, nhà thờ họ Trần Võ đã được Chủ tịch Uỷ ban Nhân dân tỉnh Nghệ An tặng Bằng khen “ Đã có thành tích tham gia trong cuộc kháng chiến chống Pháp xâm lược” tại Quyết định số: 458/ QĐ - UBND. TĐ ngày 4 tháng 2 năm 2008. Trong kháng chiến chống Mỹ di tích nhà thờ họ Trần Võ là nơi cất giấu quân nhu, quân dụng....

(còn nữa...)

Thanh Ngân